Cuộc cách mạng năng lượng xanh của Uruguay
Vào những năm 2000-2010, giá nhiên liệu hóa thạch tăng trên toàn thế giới. Sau một thời gian biến động vào những năm 1980, giá mỗi thùng dầu thô đã đạt mức thấp nhất 20 USD vào cuối năm 2001, nhưng trong sáu năm sau đó đã tăng gấp ba lần trước khi một cú sốc dầu mới khiến giá vượt qua mức giá của những năm 1970, đạt mức kỷ lục 145 USD/thùng vào ngày 3/7/2008.
Uruguay là nước nhập khẩu dầu nên gặp vấn đề. Nhu cầu năng lượng trong nước đã tăng 8,4% trong năm trước đó khiến người dân gặp khó khăn. Thiếu các giải pháp thay thế, Tổng thống Tabaré Vázquez khi đó (đã qua đời năm 2020) buộc phải mua năng lượng từ các nước láng giềng với giá cao hơn, dù Argentina, Uruguay và Paraguay đã có thỏa thuận hỗ trợ lẫn nhau trong trường hợp khẩn cấp.
Uruguay đã trở thành quốc gia đứng đầu thế giới về sản xuất năng lượng tái tạo.
Để thoát khỏi tình trạng khó khăn này, Tổng thống Vázquez đã nhanh chóng tìm đến cầu kiến một nhà vật lý học Ramón Méndez Galain, người sẽ cho ra đời một trong những mạng lưới năng lượng sạch nhất thế giới. Ngày nay, Uruguay gần như đã loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện. Tùy theo điều kiện thời tiết, khoảng 90% đến 95% năng lượng của Uruquay đến từ năng lượng tái tạo. Có những năm con số đó đã tăng cao tới 98%.
Loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch là vấn đề trọng tâm tại Hội nghị thượng đỉnh COP28 vừa qua ở Dubai. Sau một tuần đàm phán căng thẳng, các quốc gia đã đồng ý chuyển đổi khỏi việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong các hệ thống năng lượng, nhưng các nhà hoạt động, chính phủ và chuyên gia môi trường vẫn tiếp tục tranh luận về cách thực hiện quá trình chuyển đổi đó.
Câu trả lời có thể nằm ở những gì Uruguay đã đạt được trong vòng một thập kỷ rưỡi. Ông Galain nhớ lại: “Tôi đã làm việc ở nước ngoài được 14 năm và khi trở về thì xảy ra cuộc khủng hoảng năng lượng, nhưng giải pháp duy nhất mà mọi người đưa ra là lắp đặt một nhà máy điện hạt nhân - chỉ có vậy thôi. Tôi là nhà vật lý hạt nhân nên tôi nghĩ mình có thể hiểu được đôi chút về vấn đề này”.
Càng nghiên cứu vấn đề này, ông Galain càng tin rằng năng lượng hạt nhân không phải là câu trả lời cho Uruguay. Thay vào đó là năng lượng tái tạo. Ông đã công bố những phát hiện của mình trong một bài báo bày tỏ niềm tin rằng đất nước nên tập trung toàn lực vào năng lượng gió. Ngay sau đó, ông được mời làm Bộ trưởng Năng lượng của Uruguay và thực hiện kế hoạch của mình.
Về mặt kinh tế, đây là một câu chuyện thành công ở Nam Mỹ. Theo Ngân hàng Thế giới, GDP bình quân đầu người của Uruguay là 16.420 bảng Anh vào năm 2022, cao nhất lục địa; chỉ một phần rất nhỏ dân số sống trong tình trạng nghèo đói cùng cực. Đất nước này có tầng lớp trung lưu đang phát triển, chiếm khoảng 60% dân số, và có nhiều kỳ vọng về lối sống và cơ hội. Sự thay đổi đó đã thúc đẩy nhu cầu về nhà cửa, trang bị máy giặt và máy rửa bát, máy điều hòa không khí, cũng như ti vi màn hình phẳng rộng lớn và các thiết bị được kết nối. Tất cả đều cần đến điện. Trong khoảng một thập kỷ, dưới sự quản lý của Bộ trưởng Galain, Uruguay đã lắp đặt khoảng 50 trang trại điện gió và tăng cường thủy điện trên khắp đất nước.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là thay đổi “câu chuyện” về năng lượng tái tạo. Vào thời điểm đó, các nguồn năng lượng sạch vẫn bị bao quanh bởi nhiều quan niệm sai lầm, vì chúng quá đắt, quá gián đoạn hoặc sẽ làm tăng tỷ lệ thất nghiệp, và việc thay đổi những câu chuyện này cần phải có một “câu chuyện quốc gia về điện”.
Với câu chuyện đó, chính phủ Uruguay đã bắt đầu thuyết phục được một bộ phận dân chúng hoài nghi. Một mối lo ngại ban đầu là việc làm sẽ bị mất trong lĩnh vực năng lượng. Thay vào đó, khoảng 50.000 việc làm mới đã được tạo ra - một con số lớn ở một quốc gia có dân số chỉ 3,5 triệu người. Ý tưởng về một “sự chuyển đổi công bằng”, trong đó không ai bị bỏ lại phía sau, đã trở thành trọng tâm và một số công nhân được cung cấp các vị trí trong chương trình đào tạo lại để thích ứng với điều kiện bình thường mới.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi xanh của Uruguay không phải là không có thách thức. Một là vấn đề hậu cần. Bên ngoài các thành phố, đường sá ở Uruguay rất nhỏ và ít đường cao tốc. Các bộ phận của tuabin gió đều rất nhỏ và việc di chuyển chúng vào vị trí lắp đặt là một công việc khó khăn. Điều này đạt được bằng cách lăn các rào chắn và đoàn xe để tạo ra sự gián đoạn tối thiểu khi xây dựng các dự án trang trại điện gió mới.
Quá trình chuyển đổi chưa được phổ biến rộng rãi. Thỉnh thoảng có những lời phàn nàn tại sao hóa đơn năng lượng không giảm trong khi năng lượng tái tạo là “miễn phí”. “Nhưng trong cùng khoảng thời gian đó, tỉ lệ hộ nghèo đã giảm từ 40% xuống còn 10%, và tình trạng nghèo đói cùng cực gần như đã biến mất”, ông Galain chia sẻ. Chuyên gia Xavier Costantini, một đối tác tại Công ty tư vấn McKinsey có trụ sở tại Montevideo, nói rằng ý tưởng cho rằng năng lượng tái tạo là “miễn phí” là một quan niệm sai lầm. Có chi phí bảo trì, mặc dù tương đối khiêm tốn, nhưng điều quan trọng là khoản đầu tư ban đầu cần phải được hoàn vốn.
Câu hỏi “liệu quá trình chuyển đổi của Uruguay có mang lại một kế hoạch chi tiết quan trọng cho thế giới hay không” không phải là một câu hỏi đơn giản. Ông Costantini cho biết Uruguay có một số lợi thế về điều kiện tự nhiên. Nơi đây được thiên nhiên ưu đãi với gió mạnh và thủy điện đáng kể, đôi khi điện dư thừa còn được bán cho Brazil. Một nguồn năng lượng thay thế như thủy điện là rất quan trọng để lấp đầy những khoảng trống trong lưới điện tái tạo vì gió và ánh nắng mặt trời bị gián đoạn.
Một điều kiện quan trọng là, không giống như một số quốc gia trong khu vực, Uruguay rất ổn định về mặt chính trị, điều này khiến việc đầu tư dài hạn trở nên dễ chấp nhận hơn đối với các công ty nước ngoài. Nước này cũng có mức thuế nhập khẩu tương đối cao, một đòn bẩy có thể sử dụng để khuyến khích đầu tư nước ngoài.
Tuy nhiên, những điều kiện như vậy có thể được tìm thấy ở nơi khác. Ví dụ ở Anh, Scotland có tiềm năng thủy điện đáng kể. Ông Costantini nói: “Việc khử cacbon hoàn toàn rất tốn kém, nhưng bạn có thể đạt được mức độ khử cacbon cao. Tôi muốn nói rằng vào cuối thập kỷ tới, chắc chắn một quốc gia như Vương quốc Anh sẽ có một mạng lưới khử cacbon cao với mức chi phí rất cạnh tranh”.
Trong khi đó, Uruguay đã chuyển sang giai đoạn được gọi là giai đoạn thứ hai của quá trình chuyển đổi. Họ đang dần dần chuyển xe buýt và phương tiện công cộng sang sử dụng xe điện, đồng thời khuyến khích các tài xế taxi và xe minicab chuyển đổi. Điều này hoạt động tốt đến mức có thể cung cấp lộ trình toàn cầu về cách các quốc gia khác có thể khử cacbon cho nền kinh tế của họ.
Ông Ramón Méndez Galain, “cha đẻ” ngành năng lượng tái tạo Uruguay.
Hơn 1/3 điện năng thế giới sẽ đến từ năng lượng tái tạo vào năm 2025
Sự gia tăng đáng kể lượng khí thải CO2 từ ngành điện toàn cầu khó có thể xảy ra trong vài năm tới, nhờ công suất năng lượng tái tạo tăng nhanh. Đó là một trong những phát hiện quan trọng từ Báo cáo Thị trường Điện năm 2023 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA). Báo cáo này dự đoán rằng các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời và năng lượng gió, cùng với hạt nhân, trung bình sẽ đáp ứng hơn 90% mức tăng nhu cầu toàn cầu đến năm 2025.
Công suất bổ sung năng lượng tái tạo toàn cầu dự kiến sẽ tăng vọt thêm 107 gigawatt (GW), mức tăng tuyệt đối lớn nhất từ trước đến nay, lên hơn 440 GW vào năm 2023. Sự mở rộng đang diễn ra trên khắp các thị trường lớn trên thế giới. Năng lượng tái tạo đang là lựa chọn hàng đầu trong phản ứng của châu Âu trước cuộc khủng hoảng năng lượng, thúc đẩy sự tăng trưởng của họ.
“Đến năm 2025, lần đầu tiên trong lịch sử, châu Á sẽ chiếm một nửa lượng điện tiêu thụ của thế giới và 1/3 lượng điện toàn cầu sẽ được tiêu thụ ở Trung Quốc. Trong 3 năm tới, lượng điện tiêu thụ tăng thêm mỗi năm gần tương đương với lượng điện tiêu thụ của Vương quốc Anh và Đức cộng lại”, báo cáo cho biết.
Theo IEA, thị phần của năng lượng tái tạo trong cơ cấu sản xuất điện trên toàn thế giới sẽ tăng từ 29% lên 35% vào năm 2025. Do đó, tỷ lệ sản xuất than và khí đốt sẽ giảm. Và lượng khí thải CO2 của ngành điện toàn cầu cũng vậy, được dự đoán sẽ ổn định cho đến năm 2025, mặc dù đạt mức cao nhất mọi thời đại vào năm 2022 là khoảng 13,2Gt CO2.
IEA cho biết Trung Quốc sẽ chiếm gần một nửa lượng năng lượng tái tạo bổ sung, tiếp theo là Liên minh châu Âu với 15%. Báo cáo giải thích, sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi việc chính phủ tăng chi tiêu cho năng lượng tái tạo như một phần của kế hoạch phục hồi kinh tế. Chỉ riêng ở Mỹ, Đạo luật Giảm lạm phát sẽ cung cấp 370 tỷ USD đầu tư vào năng lượng sạch.
Sản lượng hạt nhân dự kiến sẽ tăng trung bình khoảng 3,6% mỗi năm. Điều này sẽ đến từ sự phục hồi dự kiến trong sản xuất điện hạt nhân ở Pháp khi quá trình bảo trì hoàn tất. Báo cáo cho biết, các nhà máy mới cũng sẽ được đưa vào hoạt động, chủ yếu ở châu Á.
Cả cung và cầu điện ngày càng bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi khủng hoảng khí hậu. Năm 2022, châu Âu chứng kiến đợt hạn hán tồi tệ nhất trong 500 năm, Trung Quốc và Ấn Độ hứng chịu những đợt nắng nóng gay gắt và Mỹ hứng chịu những cơn bão mùa đông gây thiệt hại nặng.
“Tác động của các hiện tượng thời tiết đến nhu cầu điện sẽ tăng lên do điện khí hóa hệ thống sưởi tăng lên, trong khi tỉ trọng năng lượng tái tạo phụ thuộc vào thời tiết sẽ tiếp tục tăng trong cơ cấu nguồn điện. Trong một thế giới như vậy, việc tăng cường tính linh hoạt của hệ thống điện đồng thời đảm bảo an ninh nguồn cung và khả năng phục hồi sẽ rất quan trọng”, IEA cảnh báo.
Quan điểm này được phản ánh trong báo cáo Phiên bản 2022 Thúc đẩy Chuyển đổi Năng lượng Hiệu quả của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, trong đó giải thích rằng việc đa dạng hóa tổ hợp năng lượng với nhiều nguồn carbon thấp có thể tăng cường an ninh năng lượng. Báo cáo cho biết: “Các nguồn năng lượng tái tạo đã sẵn sàng để triển khai nhanh chóng, cho phép các quốc gia xây dựng các hệ thống năng lượng đa dạng, đáng tin cậy và bền vững hơn”.
Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng (EIA), công suất năng lượng mặt trời ở quy mô tiện ích đã tăng nhanh ở Mỹ kể từ năm 2010 và năng lượng mặt trời sẽ chiếm hơn một nửa công suất phát điện mới vào năm 2023. Mặc dù vậy, công suất năng lượng mặt trời đã giảm 23% vào năm 2022 so với năm trước. Điều này là do những thách thức liên quan đến đại dịch như sự gián đoạn chuỗi cung ứng. EIA cho biết: “Chúng tôi hy vọng rằng một số dự án bị trì hoãn năm 2022 sẽ bắt đầu hoạt động vào năm 2023, khi các nhà phát triển có kế hoạch lắp đặt 29,1GW năng lượng mặt trời ở Mỹ”.
An Châu/antg.cand.com.vn
Nguồn: https://antg.cand.com.vn/khoa-hoc-ky-thuat-hinh-su/cach-mang-nang-luong-xanh-lan-khap-toan-cau-i719309/