Phát triển điện mặt trời mái nhà: Có nên mở rộng đối tượng hưởng cơ chế khuyến khích?

Bộ Công Thương nói "không" với ... khách sạn, trường học, bệnh viện

Tháng 6/2023, Bộ Công Thương báo cáo Thủ tướng Phạm Minh Chính về dự thảo cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà lắp tại nhà ở, công sở, trụ sở doanh nghiệp (DN) để tự sử dụng, không bán điện cho tổ chức, cá nhân khác.

Dự thảo được Bộ Công Thương đề xuất nhằm từng bước thực hiện Quy hoạch điện VIII khi yêu cầu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở, 50% nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu (tiêu thụ tại chỗ, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia), với mục tiêu đạt 2.600MW điện mặt trời mái nhà theo quy hoạch này.

Trong dự thảo, Bộ Công thương đề xuất người dân, DN lắp điện mặt trời mái nhà tại nhà ở, trụ sở làm việc sẽ được miễn giấy phép hoạt động điện lực, giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh điện; được miễn hoặc giảm các loại thuế, phí và được vay vốn với lãi suất ưu đãi. Các công sở thuộc cơ quan hành chính sự nghiệp, bộ, ngành sẽ được ngân sách ưu tiên bố trí vốn khi lắp đặt loại năng lượng này cho mục đích tự dùng tại chỗ. Tuy nhiên, một điểm đáng chú ý, cơ chế lắp điện mặt trời tự dùng tại các nhà máy, xưởng sản xuất, bệnh viện, chưa được Bộ Công thương đưa vào chương trình.

Lý giải về vấn đề này, Bộ Công Thương cho biết, trước mắt chỉ khuyến khích phát triển loại nguồn điện tại gia đình, trụ sở công sở, DN theo hình thức tự dùng với công suất phù hợp, không ảnh hưởng nhiều tới vận hành hệ thống điện. Còn cơ chế phát triển điện mặt trời mái nhà tại nhà xưởng, nhà máy, trường học, bệnh viện, khu công nghiệp (KCN)... với quy mô lớn phải cần thời gian nghiên cứu, thẩm định. Việc hạn chế này nhằm kiểm soát công suất phù hợp hệ thống, đề phòng phát triển ồ ạt, gây áp lực lên lưới điện.

Ngoài ra, chỉ cần khoảng 12,5% nhà dân trên cả nước lắp mỗi gia đình 1kW trong năm 2023 là đã hoàn thành mục tiêu tăng thêm về điện mặt trời mái nhà cho cả kỳ quy hoạch (2021 - 2030) được đặt ra. Bộ Công thương kiến nghị cho phép điện mặt trời mái nhà để tự sản, tự tiêu, tự sử dụng được liên kết với lưới điện (đấu nối sau công-tơ mua điện) nhưng không phát điện lên lưới. Thủ tướng Chính phủ sẽ ban hành cơ chế khuyến khích này.

Tuy nhiên, các bộ, ngành đề nghị mở rộng thêm phạm vi lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu, nhưng Bộ Công thương lại nói "không". Nhiều ý kiến của các chuyên gia ngành điện đề nghị không nên "gói" trong cơ chế chỉ khuyến khích làm điện mái nhà ở, công sở, trụ sở DN mà nên có cơ chế khuyến khích lắp điện mái cho các công trình khác đang hoạt động dịch vụ và sản xuất, có mức tiêu thụ năng lượng lớn như trường học, bệnh viện, khách sạn, KCN..., vì đây là nguồn điện sạch bổ sung rất lớn.

Đặc biệt, đối với các DN trong các KCN, rất nhiều nơi đang cần lắp điện mặt trời để có chứng chỉ xanh, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của một số thị trường nhập khẩu lại không có trong cơ chế khuyến khích lắp đặt điện mặt trời áp mái tự sản, tự tiêu; thậm chí các dịch vụ khách sạn cũng cần đáp ứng chuẩn xanh, đáp ứng lựa chọn của các khách hàng lớn.

Trên thực tế, các DN có nhà máy ở các KCN hay trường học đa số có mặt bằng lớn, có thể thu về nguồn điện tái tạo cao, giúp giảm chi phí năng lượng, giảm tải cho hệ thống điện quốc gia. Hơn nữa, nguồn năng lượng tái tạo này chỉ mục đích phục vụ tại chỗ, không phát lên lưới thì không đe dọa khả năng truyền tải, nhưng giải quyết rất lớn tình trạng thiếu điện vào mùa cao điểm. Do đó, việc bỏ các đối tượng cần "xanh" ngoài cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tự sản, tự tiêu là chưa phù hợp với thực tế. Hậu quả, nước ta rất khó đạt được mục tiêu phát triển nguồn năng lượng sạch, giảm phát thải và tham gia vào chiến lược phát triển năng lượng xanh của đất nước.

Có nên mở rộng đối tượng?

Sau khi Bộ Công Thương ban hành văn bản dự thảo, nhiều ý kiến của các chuyên gia đã bày tỏ quan điểm đồng tình với phát triển điện mái nhà "tự sản tự tiêu". Tuy nhiên, nhiều ý kiến cũng lưu ý rằng, nếu phát triển đơn lẻ trên mái từng hộ nhà dân, công sở thì sẽ khó đạt được mục tiêu nguồn điện này đạt tỷ trọng lớn, tham gia vào cán cân năng lượng đất nước.

Theo đó, các chuyên gia cho rằng, cơ quan quản lý cần tính toán và lượng hóa được quy mô phát triển nguồn điện này trong từng giai đoạn. Cùng với đó, cơ quan quản lý còn cần đưa ra một khái niệm cụ thể, chứ chung chung và không rõ quy mô thì sẽ thất bại.

Nhận xét cơ chế đưa ra còn chung chung, chưa hấp dẫn đầu tư, Bộ Kế hoạch & Đầu tư đề nghị, làm rõ miễn hoặc giảm các loại thuế, phí cụ thể cho nhà đầu tư. Việc ưu tiên ngân sách cho loại nguồn điện này là vốn đầu tư công hay chi thường xuyên. Trường hợp sử dụng vốn đầu tư công cần phải thực hiện theo trình tự, thủ tục của dự án đầu tư công.

Đánh giá về vấn đề này, TS Mai Duy Thiện - Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam chia sẻ với báo chí, cốt lõi của Quy hoạch điện 8 là ưu tiên phát triển điện mái nhà tự sản, tự tiêu. Đến nay chưa có văn bản nào ngoài Quy hoạch điện 8 liên quan đến phát triển điện mặt trời trong thời gian tới thế nào. Tuy nhiên, nên mở rộng cho các đối tượng tiêu thụ điện nhiều có nhu cầu lắp đặt như khách sạn, bệnh viện, khu công nghiệp… phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu. 

Theo TS Mai Duy Thiện, nguồn năng lượng tái tạo này chỉ mục đích phục vụ tại chỗ, không phát lên lưới thì không ảnh hưởng đến khả năng truyền tải, nhưng giải quyết rất lớn tình trạng thiếu điện vào mùa cao điểm. Hơn nữa, nếu chỉ ưu tiên phát triển điện mặt trời mái nhà đơn lẻ trên mái từng hộ dân, công sở sẽ rất khó đạt được mục tiêu phát triển nguồn năng lượng sạch, giảm phát thải và tham gia vào chiến lược phát triển năng lượng xanh của đất nước.

Các nhà đầu tư cũng cho rằng, Bộ Công Thương cần khẩn trương đánh giá khoa học về tiềm năng điện mặt trời áp mái khu công nghiệp, cơ sở hạ tầng điện hiện hữu để tính toán quy mô điện mặt trời áp mái tối đa cho từng khu vực, có chính sách rõ ràng cho việc đấu nối và giá mua điện mặt trời thừa (khi nhà xưởng không hoạt động vào cuối tuần, ngày lễ,... ) vừa có lợi cho EVN và vừa khuyến khích mô hình này phát triển.

Việc áp dụng cơ chế bù trừ điện năng cũng cần nghiêm túc tính đến. Những nỗ lực làm chính sách của Bộ Công Thương ở thời điểm hiện tại sẽ là yếu tố quyết định để mô hình này được nhân rộng, mang lại lợi ích cho tất cả các bên liên quan, đặc biệt là cải thiện nguồn cung điện quan trọng cho miền Bắc trong vài năm tới.

Cùng với đó, theo các chuyên gia, nếu không tiếp tục cơ chế bán điện lên lưới, cũng cần tính tới cơ chế khuyến khích đầu tư và tiêu thụ trong một khu vực gồm các gia đình lân cận (làng, xã, khu phố) để giảm áp lực về vốn đấu tư cũng như tránh lãng phí nguồn điện sạch đã sản xuất ra những lại bỏ đi, không được sử dụng.   

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh cho rằng, nếu cho phép trong phạm vi, quy mô các hộ gia đình có thể bán điện theo thỏa thuận được kiểm soát (áp theo mức giá bán lẻ), họ cũng có thể ký hợp đồng và bán điện kèm theo khai báo thuế.

“Các hộ có điện tự sản, tự tiêu cũng phải đăng ký với tư cách là hộ kinh doanh nhưng có thể được miễn giảm Giấy phép hoạt động điện lực, hoặc là được giảm nhẹ trong các quy trình họ mới thấy là thực sự có lợi ích trong câu chuyện đầu tư các hệ thống ĐMTMN”, ông Hà Đăng Sơn đề cập.

Hồng Quang