Điện mặt trời ‘giải cứu’ châu Âu khỏi khủng hoảng năng lượng năm 2022

Năng lượng mặt trời bùng nổ - Điểm nhấn trong “Đánh giá điện năng châu Âu 2022”:

Ngày 31/1/2023, Ember - tổ chức tư vấn về khí hậu - năng lượng (phi lợi nhuận và độc lập) của Anh đã phát hành báo cáo thường niên European Electricity Review (Đánh giá điện năng châu Âu - EER).

Theo EER: Năm 2022, năng lượng gió và mặt trời đã tạo ra một phần năm lượng điện kỷ lục của EU, lần đầu tiên vượt qua khí gas hóa thạch (20%) và vẫn ở trên điện than (16%). Tuy nhiên, việc chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch đã bị đình trệ do sự cố ngừng hoạt động hạt nhân bất ngờ ở Pháp khi các nhà máy hạt nhân của Đức đóng cửa, cũng như hạn hán chưa từng có trong 500 năm qua trên khắp châu Âu, dẫn đến mức sản xuất thủy điện thấp nhất kể từ năm 2000.

Dữ liệu của Ember lưu ý: Điều này đã tạo ra khoảng cách lớn 185 TWh trong sản xuất điện, tương đương 7% tổng nhu cầu điện của châu Âu vào năm 2022. Năm phần sáu (5/6) khoảng trống này được đáp ứng bằng việc sản xuất nhiều năng lượng mặt trời và gió, đồng thời giảm nhu cầu về điện năng. Phần thứ sáu thiếu hụt lại được đáp ứng bằng cách dùng hóa thạch, khiến nguồn năng lượng này tăng lên. Trong bối cảnh, sự gia tăng nhiên liệu hóa thạch là không đáng kể: Điện than chỉ tăng 1,5 điểm phần trăm để tạo ra 16% điện năng của EU vào năm 2022, duy trì dưới mức của năm 2018.

Báo cáo dự đoán triển vọng tích cực cho năm 2023, với sự phục hồi của thủy điện, sự trở lại của các tổ máy điện hạt nhân của Pháp, tiếp tục tăng tốc của gió, mặt trời và nhu cầu điện tiếp tục giảm. Theo Ember: Tuy năng lượng mặt trời bùng nổ ở châu Âu nhưng mới chỉ là sự khởi đầu, song đã lộ ra nhiều điểm sáng tích cực. Theo báo cáo: Sản lượng điện mặt trời tăng kỷ lục 39 TWh (+24%) vào năm 2022, giúp tránh được 10 tỷ euro (10,8 tỷ USD) chi phí khí đốt. Điều này là do mức lắp đặt kỷ lục 41 GW vào năm 2022, nhiều hơn 47% so với mức bổ sung vào năm 2021.

Hai mươi quốc gia EU đạt được tỷ lệ điện mặt trời cao nhất từ trước đến nay. Hà Lan dẫn đầu, sản xuất 14% điện năng từ năng lượng mặt trời - lần đầu tiên vượt qua sản xuất điện than. Hy Lạp chỉ chạy bằng năng lượng tái tạo trong 5 giờ vào tháng 10 và dự kiến sẽ đạt mục tiêu công suất năng lượng mặt trời năm 2030 là 8 GW vào cuối năm 2023, sớm tới bảy năm.

Bốn điểm nhấn chính trong báo cáo EER 2022:

Theo báo cáo EER: Năm 2023, quá trình chuyển đổi điện của châu Âu sẽ nổi lên từ cuộc khủng hoảng năng lượng mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Sản xuất than đã giảm kể từ đầu mùa đông và khi quá trình chuyển đổi điện tăng lên, năng lượng nhiên liệu hóa thạch giảm, đặc biệt là khí đốt.

Phản ứng chính trị của châu Âu đối với cuộc xung đột quân sự xảy ra tại Ukraine năm 2022 đã đẩy nhanh quá trình chuyển đổi điện năng. Hiện đang tập trung vào việc cắt giảm nhanh chóng nhu cầu khí đốt, đồng thời với việc loại bỏ dần than đá. Điều này có nghĩa là quá trình mở rộng quy mô lớn về năng lượng sạch đang được tiến hành ráo riết. Vào năm 2023, châu Âu sẽ chứng kiến sự sụt giảm nghiêm trọng về nhiên liệu hóa thạch, chính xác hơn là điện than, điện khí đốt. Dưới đây là 4 điểm nhấn chính của báo cáo EER 2022:

1/ Điện than của châu Âu hiện đang giảm mạnh:

Sản lượng điện than giảm trong cả bốn tháng cuối năm 2022. Cụ thể, suy giảm 6% (-9,6 TWh) từ tháng 9 đến tháng 12 so với cùng kỳ năm 2021. Lý do chính là nhu cầu điện giảm. 26 tổ máy điện than được đưa trở lại dự phòng khẩn cấp chỉ hoạt động ở mức sử dụng trung bình 18% trong suốt quý 4/2022; 9 trong số 26 tổ máy này không cung cấp bất kỳ số liệu phát điện nào.

Những bổ sung dự phòng này chỉ bổ sung 0,9% cho sản xuất điện than của EU vào năm 2022. Mặc dù đã nhập khẩu thêm 22 triệu tấn than trong suốt năm 2022, nhưng EU chỉ sử dụng 1/3 trong số này và 2/3 dư vẫn chưa sử dụng. Có lẽ điều đáng khích lệ nhất là các quốc gia vẫn cam kết loại bỏ dần điện than như trước khi xảy ra khủng hoảng.

2/ Nhu cầu điện bắt đầu giảm nhanh:

Nhu cầu điện của EU đã bắt đầu giảm nhanh (giảm 7,9% trong quý 4/2022 so với cùng kỳ năm trước), gần bằng với mức giảm 9,6% đã chứng kiến trong quý 2/2020 khi châu Âu bị phong tỏa. Xu hướng này đã được quan sát thấy ở tất cả các nước EU.

Trước tháng 10/2022, mùa thu ít đáng chú ý hơn nhiều. Cả ba tháng của quý 4/2022 đều ấm hơn so với năm 2021, nhưng chỉ riêng thời tiết sẽ không giải thích được những đợt giảm lớn như vậy. Có khả năng việc cắt giảm tạm thời chủ yếu do lo ngại về khả năng chi trả, cùng với sự đoàn kết của nhiều người dân để cắt giảm nhu cầu năng lượng trong thời kỳ khủng hoảng và cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng.

Quá trình chuyển đổi cuối cùng sẽ mang lại sự gia tăng lớn về nhu cầu thông qua điện khí hóa. Và với sự gia tăng của máy bơm nhiệt, xe điện và máy điện phân vào năm 2022, rõ ràng là sự thay đổi này sẽ diễn ra nhanh chóng giúp thúc đẩy nhanh quá trình triển khai năng lượng sạch.

3/ Sự đột biến của năng lượng mặt trời chỉ mới bắt đầu:

Sản xuất năng lượng mặt trời tăng kỷ lục 39 TWh (+24%) vào năm 2022, giúp tránh được 10 tỷ euro chi phí khí đốt. Điều này là do lượng lắp đặt kỷ lục 41 GW vào năm 2022, nhiều hơn 47% so với lượng được bổ sung vào năm 2021.

Hai mươi quốc gia EU đạt được tỷ lệ điện mặt trời cao nhất từ trước đến nay. Hà Lan dẫn đầu, sản xuất 14% năng lượng từ năng lượng mặt trời. Hy Lạp chỉ chạy bằng năng lượng tái tạo trong năm giờ vào tháng 10 và dự kiến sẽ đạt mục tiêu công suất năng lượng mặt trời là 8 GW vào cuối năm 2023 (sớm hơn 7 năm).

Lần đầu tiên, gió và mặt trời đạt hơn 1/5 (22%) sản lượng điện của EU vào năm 2022.

4/ Sản xuất điện khí sẽ giảm kỷ lục vào năm 2023:

Sản xuất điện hóa thạch tăng 3% vào năm 2022. Dựa trên các dự báo mới nhất của ngành, điều này sẽ không lặp lại vào năm 2023. Tập đoàn Điện lực Pháp EDF Energy dự báo: Nhiều nhà máy hạt nhân ở Pháp sẽ hoạt động trở lại vào năm 2023 (và thực tế nhiều nhà máy đã hoạt động trở lại), ngành công nghiệp năng lượng gió, mặt trời của châu Âu cho thấy: Năng lượng mặt trời và năng lượng gió sẽ tăng khoảng 20%, trữ lượng thủy điện gần như bình thường lại và nhu cầu điện có thể sẽ tiếp tục giảm trong ngắn hạn.

Hệ thống phanh duy nhất sẽ là sự sụt giảm trong hạt nhân khi Đức hoàn thành giai đoạn loại bỏ. Dựa trên những dấu hiệu này từ ngành, Ember ước tính sản lượng hóa thạch có thể giảm mạnh 20% vào năm 2023, gấp đôi kỷ lục trước đó từ năm 2020.

Sản xuất than sẽ giảm, nhưng sản xuất khí đốt còn giảm nhanh hơn, vì nó được cho là vẫn đắt hơn so với than cho đến ít nhất là năm 2025 dựa trên giá kỳ hạn hiện tại. Ngành điện có thể sẽ là phân khúc có nhu cầu khí đốt giảm nhanh nhất trong năm 2023, giúp mang lại sự bình tĩnh cho thị trường khí đốt khi châu Âu điều chỉnh cuộc sống mà không có khí đốt của Nga.

Theo báo cáo, châu Âu đã tránh được điều tồi tệ nhất của cuộc khủng hoảng năng lượng với quá trình chuyển đổi năng lượng sạch của châu Âu đang nổi lên từ cuộc khủng hoảng này mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

“Các nước châu Âu không chỉ cam kết loại bỏ dần than, mà họ hiện cũng đang cố gắng loại bỏ khí đốt. Cuộc khủng hoảng năng lượng chắc chắn đã đẩy nhanh quá trình chuyển đổi điện của khu vực này. Châu Âu đang hướng tới một nền kinh tế sạch, điện khí hóa và điều này sẽ được thể hiện đầy đủ vào năm 2023. Thay đổi đang diễn ra nhanh chóng và mọi người cần phải sẵn sàng cho điều đó” - Dave Jones - người đứng đầu bộ phận Data Insights của Ember nói thêm trong buổi lễ phát hành báo cáo EER hôm 31/1 vừa qua./.

KHẮC NAM - CHUYÊN GIA TẠP CHÍ NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM